Stres – uczucie znane każdemu, tak naprawdę już od pierwszych chwil życia. Współcześnie w wyniku szybkich zmian w technologii i środowisku pracy, szczególnie odczuwamy go w życiu zawodowym. Nie unikniemy stresu. „Nie sposób również skutecznie sobie z nim radzić, nie mając o nim szczególnego pojęcia (Henri Pull).” Dlatego warto poznać i zrozumieć procesy towarzyszące sytuacjom stresowym, by móc bardziej adekwatnie na nie reagować.
Pojęcie stresu doczekało się wielu naukowych wyjaśnień. Definicja Hansa Selye’a, fizjopatologa i endokrynologa, który wprowadził ją do literatury naukowej, mówi o tym, że stres to odpowiedź organizmu na wszelkie wymagania stawiane przez środowisko, zarówno te pozytywne, jak i negatywne. Stres w języku potocznym ma najczęściej znaczenie pejoratywne, a kojarzone z nim emocje to strach, smutek czy lęk. Natomiast warto pamiętać, że stres nie jest jedynie wynikiem negatywnych doświadczeń, ale może również wynikać z pozytywnych zmian w naszym życiu, takich jak np. awans w pracy czy pozyskanie nowego klienta.
Pozytywne i negatywne skutki stresu
Ten sam naukowiec wyróżnił również dwa rodzaje stresu — stres konstruktywny i stres demotywujący. Sprawdźmy, czym się różnią od siebie.
Stres pozytywny
Stres konstruktywny, dobry (tzw. eustres), który ma działanie korzystne, poprawia nasze samopoczucie, motywuje i zwiększa naszą koncentrację. To czynnik, który włącza w nas działanie mobilizujące do wyjścia z trudnej sytuacji.
Stres negatywny
Drugi rodzaj to stres demotywujący (tzw. dystres). Wywołuje on negatywne skutki w naszym organizmie, za jego sprawą możemy odczuwać przeciążenie, przytłoczenie czy frustrację.
Stres ostry i długotrwały stres (przewlekły)
W zależności od czasu oddziaływania czynnika stresującego wyróżniamy także stres ostry i przewlekły. Stres ostry jest reakcją na stresor krótko działający, ale o silnym nasileniu (np. egzamin, trudna rozmowa). Towarzyszą mu lęk czy takie objawy, jak szybsze bicie serca, uczucie napięcia, rozstrój żołądka. Stres ostry mija samoistnie w ciągu paru dni lub godzin. Stres przewlekły jest o wiele bardziej niebezpieczny, bo trwa znacznie dłużej, a związana z nim ciągła produkcja kortyzolu (hormonu stresu) nadmiernie obciąża nasz organizm. Na przykład praca z tzw. toksycznym szefem, problemy finansowe, rozwód i związany z tym długotrwały stres lub seria stresujących wydarzeń powoduje, że mamy poczucie utraty sprawczości, kontroli nad własnym życiem, co prowadzi do wyczerpania fizycznego, obniżenia odporności, a nawet może zniszczyć zdrowie pracownika prowadząc do załamania nerwowego czy depresji.
Ten sam stresor – inne reakcje
W piśmiennictwie naukowym możemy znaleźć jeszcze pojęcie neustresu. Jest to bodziec, który jedna osoba odbiera jako neutralny, a u innych może on prowadzić do wyżej opisanych eustresu lub dystresu. Każdy z nas jest inny, ma różny typ osobowości, w związku z czym w różny sposób odbieramy te same wydarzenia. Dla jednej osoby wystąpienie publiczne będzie sytuacją wywołującą strach (dystres), ale dla innej wzbudzającą ekscytację (eustres). Jedni będą przerażeni zmianą pracy a innych zmobilizuje to do nowych przedsięwzięć. Te różnice wynikają z wielu indywidualnych, przede wszystkim osobowościowych, ale i środowiskowych czynników. Na naszą reakcję mają również wpływ dotychczasowe doświadczenia, a nawet kwestia wychowania i kondycja psychiczna.
Stres w pracy
Stres zawodowy to reakcja na niespójność między oczekiwanymi wymaganiami lub presją stawianą przez środowisko pracy, a dostępnymi zasobami i umiejętnościami konkretnej osoby. Analizując szereg raportów obrazujących obecną sytuację współczesnego pracownika, nie unikniemy wrażenia, że z naszym dobrostanem psychicznym jest coraz gorzej. Jak wskazują eksperci w raporcie People at Work 2022: A Global Workforce View – stres związany z pracą sięga krytycznego poziomu – 67% respondentów przyznaje, że odczuwa go co najmniej raz w tygodniu, co stanowi wzrost w porównaniu z okresem przed pandemią (62%). Ponadto 1 na 7 osób (15%) stresuje się codziennie, a 53% uważa, że cierpi przez to ich wydajność.
Przyczyny stresu w pracy zawodowej
Przyczynami stresu w miejscu pracy może być wiele czynników, takich jak brak bezpieczeństwa zatrudnienia, przeciążenie obowiązkami, brak transparentnej komunikacji, złe relacje z współpracownikami, szefem, wysokie wymagania stawiane co do efektywności pracowników, czy wielozadaniowość. Konsekwencją reakcji na napięcie w naszym ciele jest zazwyczaj zmiana naszego zachowania. W zależności od typu osobowości skutki stresu zawodowego mogą sprawić, że będziemy bardziej niecierpliwi, kontrolujący lub wycofani. Brak zrozumienia tych zależności plus długotrwałe napięcia wpływają na naszą wydajność w pracy, jakość relacji ze współpracownikami, ale także prowadzą do problemów zdrowotnych, co zwiększa ryzyko nieobecności w pracy.
Sprawdź, jak działasz w stresie
Pierwszym krokiem do tego, by sprostać wyzwaniom stawianym nam przez różne zawodowe i życiowe okoliczności, jest zrozumienie swego typu osobowości i praca z nim. Warto wiedzieć, jakie zachowania automatycznie włączamy w stresie, szczególnie, kiedy one są różne od tych, które towarzyszą nam w codziennych, niestresujących dla nas sytuacjach. Ponieważ ta modyfikacja zachowania dzieje się niejako poza naszą kontrolą, trudno jest samodzielnie zaobserwować to, w jaki sposób reagujemy na nieprzychylne warunki.
Jak model DISC pomaga opanować stres w pracy
Z pomocą przychodzą narzędzia diagnostyczne, takie jak np. model DISC D3, które precyzyjnie opisują nasz typ osobowości, a co za tym idzie uzyskujemy informację, jak naturalnie odpowiadamy na oczekiwania ze strony otoczenia w komfortowych, ale i stresujących dla nas warunkach. Podając przykład, dla osób u których dominuje styl zachowania C – sumienny (z ang. Compliance), sytuacjami stresującymi są przede wszystkim te związane z ryzykiem popełnienia błędu, niejasnymi oczekiwania, łamaniem reguł, chaosem – czynniki, które mocno „kłócą się” z ich naturą, tym, jak lubią działać. Osoby te obawiają się krytyki, więc w sytuacji dla nich niewygodnej automatycznie będą się wycofywać, koncentrować się na niesprzyjających okolicznościach, skupiać na negatywach. Mając świadomość swoich lęków, naturalnych reakcji, łatwiej jest zatrzymać się i pomimo niesprzyjających warunków oddzielać fakty od emocji, zachować szerszą perspektywę. Ważne też, żeby otoczenie, o tym wiedziało. Kiedy lider, współpracownicy nie będą tego o nas wiedzieć, to nagle mogą pojawić się niejasności, różne scenariusze na temat drugiej strony. A to niewątpliwie nie służy konstruktywnemu podejściu do problemów, jak również codziennej interakcji w zespole.
Pracownicy odporni na stres – jak ich wesprzeć
Na redukcji stresu w środowisku pracy powinno zależeć wszystkim. Przeciążeni pracownicy problemy zawodowe przenoszą do domu, który powinien być naturalnym miejscem regeneracji.
Konsekwencje stresu
Osoby narażone na ciągłe życie w napięciu, zmianą swojego zachowania często potęgują konfliktowe sytuacje, spada ich zaangażowanie, częściej popełniają błędy, mogą poszukiwać bardziej komfortowych warunków pracy, opuszczając organizację. Na szczęście pozytywny trend dbania o dobrostan pracowników coraz częściej można zaobserwować również na gruncie polskiego biznesu.
Jak pokonać stres w pracy?
Wsparcie zespołów i pracowników w minimalizowaniu skutków stresu stało się priorytetem dla wielu firm. Kultura organizacyjna oparta na zaufaniu, szacunku i współpracy jest kluczowa dla budowania silnych relacji między pracownikami oraz zapewnienia środowiska pracy sprzyjającego redukcji stresu. Aby jednak te wzniosłe hasła nie pozostały jedynie w sferze deklaracji, współczesne firmy wręcz muszą wiedzieć, kogo mają na swoim pokładzie, co oznacza rozumieć, jaki typ osobowości mają poszczególne osoby. Bez precyzyjnego poznania naturalnych zasobów pracowników, ich potrzeb i możliwych reakcji na trudne sytuacje, nie jest możliwe zapewnienie adekwatnego wsparcia czy szybkiej reakcji w sytuacji tego wymagającej. Należy sprawdzać nie tylko czym dana osoba będzie zajmowała się w firmie, ale także sposób, w jaki będzie realizowała swoje zadania, współpracowała z innymi. A za ten obszar odpowiadają jej kompetencje miękkie, za którymi stoi osobowość.
Ponieważ każdy reaguje na stres inaczej, podstawą zarządzania stresem w miejscu pracy powinno być poznanie indywidualnych cech osobowości pracowników, co można zrobić za pomocą narzędzi takich jak DISC D3. Dopiero, kiedy dowiemy się, jak różni pracownicy reagują na stres, będzie można określić, jakie strategie będą dla nich najbardziej skuteczne. Dzięki wsparciu ze strony przełożonego, nie tylko indywidualne osoby, ale całe zespoły mogą szybciej się rozwijać, czyniąc firmę silniejszą i bardziej odporną na przyszłe wyzwania.
Źródła stresu a osobowość pracownika
Obok wiedzy na temat swoich pracowników w ww. zakresie, którą w szybki i precyzyjny sposób dostarczają badania kompetencji, takie jak testy DISC D3, firma powinna również jasno komunikować, kogo dokładnie potrzebuje do wzmocnienia swoich szeregów, jakie zachowania wpisują się w jej kulturę organizacyjną. Nie wystarczy w ogłoszeniu rekrutacyjnym napisać: szukamy osób odpornych na stres, bo w zależności od typu osobowości, ale też charakteru pracy, ta odporność może oznaczać zupełnie co innego, np. raz to będzie oznaczać łatwość podejmowania decyzji, w innym przypadku: zachowanie spokoju, a jeszcze innym: wielozadaniowość. Jedno wyrażenie w odczuciu osób o różnym typie osobowości ma inne znaczenie.
Każdy zgrany, charakteryzujący się wysoką odpornością psychiczną zespół, musi odznaczać się samoświadomością. Aby rozwijać te cechę w organizacji, należy wyposażyć pracowników i ich liderów w odpowiednie narzędzia, które ułatwią wzajemne zrozumienie swoich zasobów, ale także potencjalnych lęków i ograniczeń, które nie są obce żadnemu człowiekowi.
Podsumowanie: Stres w pracy – jak rozpoznawać niepokojące sygnały, by zminimalizować skutki stresu?
Stres w pracy to bez wątpienia temat, obok którego współczesne organizacje nie mogą przejść obojętnie. Nie bez powodu przecież WHO nazywa go „chorobą stulecia”, która dotyczy pracowników oraz samych liderów zespołów. Powyższy artykuł na pewno nie wyczerpuje tematu, a wzrost absencji pracowniczej to tylko jeden z wielu skutków, które powoduje stres zawodowy. Tym bardziej warto zgłębiać to zagadnienie, w czym wesprą Cię poniższe rozmowy z ekspertami:
„Stres w pracy – jak wspierać siebie i swój zespół?” – wywiad z dr Ewą Hartman
Jak przewidzieć zachowania pracowników w stresie? – webinar z Anną Sarnacką -Smith
Jeśli chcesz zmniejszyć stres i poprawić efektywność w Twojej firmie, skorzystaj z naszego kompleksowego doradztwa HR i odkryj, jak skuteczne strategie i narzędzia mogą przyczynić się do lepszego zdrowia i większej produktywności Twojego zespołu.
Autorką tego tekstu jest Marta Chojnacka
Communication & Business Development Manager w EFFECTIVENESS
